Jak oswoić wskaźniki produktu i rezultatu

Wskaźniki produktu i rezultatu służą monitorowaniu najważniejszych efektów zrealizowanego projektu. Beneficjent jest zobowiązany osiągnąć, a następnie przez okres trwałości utrzymać określone we wniosku o dofinansowane wartości wskaźników. Stanowią one zatem istotny element w procesie realizacji projektu.

Produkt i Rezultat

We wniosku o dofinansowanie projektu mamy do czynienia z dwoma rodzajami wskaźników: produktu oraz rezultatu.

Wskaźniki produktu odnoszą się do bezpośrednich efektów realizacji danego projektu (np. 10 km drogi).

Wskaźniki rezultatu charakteryzują natomiast wpływ zrealizowanego projektu na otoczenie, uzyskany bezpośrednio po zakończeniu jego realizacji (np. skrócenie czasu przejazdu z miejscowości A do miejscowości B w związku z modernizacją drogi, czy też ilość zaoszczędzonej energii w wyniku termomodernizacji budynku).

Instytucja Zarządzająca (lub inna zaangażowana we wdrażanie programu operacyjnego) określa dla danego działania/schematu, listę wskaźników produktu i rezultatu. Wśród tych wskaźników wyróżniamy wskaźniki kluczowe (jednakowe dla wszystkich programów operacyjnych, ich lista została określona w załączniku nr 3 do Wytycznych w zakresie warunków gromadzenia i przekazywania danych w formie elektronicznej) oraz wskaźniki regionalne (opracowane przez daną IZ).

Opracowanie wspólnej dla wszystkich programów operacyjnych listy wskaźników kluczowych wynika z konieczności zachowania spójności podczas wprowadzania projektów do KSI SIMIK 07-13 (aby móc porównać efekty wdrażania programów konieczne jest stosowanie przez wszystkie instytucje takich samych rodzajów wskaźników i w tym celu Ministerstwo Rozwoju Regionalnego opracowało listę wskaźników kluczowych).

Bądź realistą, nie optymistą

Na etapie pisania wniosku o dofinansowanie wskaźniki realizacji projektu bardzo często są traktowane jak "piąte koło u wozu". Niestety takie podejście ma swoje konsekwencje na późniejszym etapie -  w okresie trwałości. Dotyczy to przede wszystkim wskaźników rezultatu, których oszacowanie wiąże się z koniecznością przeprowadzenia skomplikowanych obliczeń, czy nawet badań w terenie ( np. w celu wyliczenia liczby osób, które korzystają z autobusów kupionych w ramach projektu). Ten pośpiech podczas pisania wniosku oraz konieczność zgromadzenia bardzo wielu załączników (ich ilość to temat do dłuższej dyskusji) powoduje, że Beneficjentom zwyczajnie brakuje czasu na rzetelne oszacowanie wartości wskaźników.

Wśród Beneficjentów daje się jednak zauważyć tendencję do zawyżania (często zupełnie niepotrzebnie) wartości wskaźników bazujących np na historycznych danych. W przypadku niektórych wskaźników może to być uzasadnione jego wpływem na liczbę punktów przyznawanych podczas oceny merytorycznej. Jednak większość wskaźników takiego wpływu na punktację nie ma, a mimo tego Beneficjenci "śrubują" ich wartości (osobiście spotkałem się z przypadkiem, gdy mała wiejska gmina, która zrealizowała projekt dotyczący budowy boiska sportowego, określiła w ramach wskaźnika rezultatu liczbę osób korzystających rocznie z tego boiska na poziomie, którego nie powstydziłby się ekstraklasowy klub piłkarski).

Wnioskodawcy powinni mieć na uwadze, że wysoki stopień nieosiągnięcia wskaźnika (przeważnie w umowie o dofinansowanie jest wskazany próg procentowy) powoduje konieczność przeprowadzenia ponownej oceny merytorycznej. W wyniku tej oceny może się okazać, że projekt nie kwalifikuje się do dofinansowania, a wówczas Beneficjent musi zwrócić dofinansowanie wraz z odsetkami.

Rok docelowy, czyli jaki?

Założone wartości wybranych wskaźników produktu i rezultatu powinny zostać osiągnięte przez Beneficjenta w tzw. roku docelowym.

W przypadku wskaźników produktu sprawa jest prosta, ponieważ produkt powstaje w momencie zakończenia realizacji projektu (np. jeżeli projekt polegający na budowie sali gimnastycznej będzie zakończony w styczniu 2014 r. to rokiem docelowym będzie właśnie rok 2014).

Przy wskaźnikach rezultatu określenie roku docelowego może być już nieco bardziej złożone. Nie zawsze bowiem możliwe jest osiągnięcie wskaźników w tym samym roku, w którym zakończyła się jego realizacja - niektóre wskaźniki rezultatu mierzone są w ujęciu rocznym (np. wskaźnik R.43.2.2. ilość zaoszczędzonej energii cieplnej w wyniku realizacji projektu jest mierzona w GJ/rok, czy przywołany wcześniej wskaźnik R.25.1.1. liczba osób korzystających z komunikacji miejskiej liczona w osobach/rok), co powoduje, że ich rzeczywista wartość będzie znana dopiero po roku od zakończenia realizacji projektu.

Z tego powodu, w zależności od wybranego wskaźnika rezultatu, rokiem docelowym może być rok zakończenia realizacji projektu lub pierwszy rok po zakończeniu jego realizacji.

Właściwe oszacowanie wartości wskaźników realizacji projektu, a w szczególności wskaźników rezultatu jest z pewnością zadaniem skomplikowanym. Trudno jest bowiem przewidzieć na etapie przygotowywania projektu, jaka będzie sytuacja za kilka lat. Szczególnie w przypadku wskaźników rezultatu, Beneficjent nie zawsze ma wpływ na stopień osiągnięcia wskaźnika (ma to przeważnie miejsce we wskaźnikach mierzących liczbę osób/rok). W przypadku tego rodzaju wskaźników decydujące znaczenie ma postawa Beneficjenta (podczas kontroli musi wykazać, że zrobił wszystko co w jego mocy aby wskaźnik osiągnąć).

Patrząc na wskaźniki ze strony Instytucji Zarządzającej muszę podnieść jedną rzecz, a mianowicie brak systemowych rozwiązań w przypadku nieosiągnięcia zadeklarowanych przez Beneficjenta wartości wskaźników (coś na wzór Taryfikatora w przypadku nieprawidłowości przy udzielaniu zamówień publicznych). Tak na prawdę każda Instytucja Zarządzająca sama decyduje o sposobie postępowania w problemowych przypadkach, co na poziomie całego kraju wiązać się może z nierównym traktowaniem Beneficjentów (w jednym województwie wymierzona zostanie korekta finansowa, a w innym zostanie wydłużony okres trwałości). Początek nowej perspektywy finansowej wydaje się być odpowiednim czasem do stworzenia dla wszystkich jasnych i przejrzystych reguł.