Pomoc publiczna cz. 1

Od momentu kiedy Polska zaczęła korzystać z funduszy unijnych coraz częściej można się spotkać z określeniem „pomoc publiczna”. Jak sama nazwa wskazuje, jest to pomoc przyznawana ze środków publicznych. O ile samo określenie jest w miarę przejrzyste to już zasady, które określają kiedy pomoc publiczna występuje oraz na jakich warunkach może być udzielona do najprostszych nie należą i podobnie jak większość przepisów unijnych są dla zwykłego obywatela trudne do zrozumienia.

Z treści art. 107 ust. 1 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej - „Z zastrzeżeniem innych postanowień przewidzianych w Traktatach, wszelka pomoc przyznawana przez Państwo Członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych w jakiejkolwiek formie, która zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów, jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym w zakresie, w jakim wpływa na wymianę handlową między Państwami Członkowskimi” – wynika mniej więcej tyle, że pomoc publiczna, która wpływa na wymianę handlową między krajami członkowskimi jest niezgodna ze wspólnym rynkiem, chyba że … . Sama definicja zawarta w Traktacie raczej nie rozwieje wątpliwości osoby, która składa wniosek o dofinansowanie, w zakresie występowania, bądź nie pomocy publicznej w projekcie. Dlatego też dokonując oceny występowania pomocy publicznej, należy bazować na wykładni art. 107 TFUE dokonanej przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości (obecnie Trybunał Sprawiedliwości UE) oraz Komisję Europejską. Zgodnie z tą wykładnią pomocą publiczną jest wsparcie udzielane przedsiębiorstwu, o ile jednocześnie spełnione są (łącznie) następujące warunki:

1. Jest przyznawana przez Państwo lub pochodzi ze środków państwowych, tzn., że środki są przekazywane przez organy administracji centralnej (minister) lub lokalnej (wójt, burmistrz, prezydent), agencje rządowe, przedsiębiorstwa publiczne lub podmioty (także prywatne), którym władze publiczne powierzyły administrowanie środkami publicznymi (np. bank, który udziela preferencyjnych kredytów na montaż instalacji solarnej).
2. Udzielana jest na warunkach korzystniejszych niż oferowane na rynku. Spełnienie tej przesłanki oznacza, że pomoc powinna stanowić korzyść ekonomiczną, której przedsiębiorstwo nie uzyskałoby w zwykłym toku działalności. Oprócz dotacji można tutaj jeszcze wymienić np. kredyty lub pożyczki oprocentowane poniżej stopy rynkowej, zwolnienia podatkowe, czy udzielenie gwarancji lub poręczenia.
3. Ma charakter selektywny, tzn. uprzywilejowuje określony podmiot albo produkcję określonych towarów. Selektywność oznacza, że dostęp do danego środka pomocowego (dotacji, preferencyjnego kredytu) jest ograniczony tylko dla wybranej grupy przedsiębiorców (np. ze względu na położenie geograficzne czy rodzaj prowadzonej działalności czy charakter inwestycji).
4. Grozi zakłóceniem lub zakłóca konkurencję oraz wpływa na wymianę handlową między krajami członkowskimi UE. W przypadku tej przesłanki nie jest możliwe sformułowanie jednoznacznych kryteriów, które wyraźnie wskazywałyby kiedy udzielona pomoc faktycznie lub potencjalnie zakłóca konkurencję oraz czy wpływa na wymianę handlową między krajami członkowskimi. W przypadku możliwości zakłócenia konkurencji przyjmuje się, że pomoc publiczna nie wystąpi jeżeli działalność nie jest wykonywana w warunkach konkurencyjnych (monopol naturalny lub prawny). Dokonanie oceny, czy pomoc wpływa na wymianę handlową między krajami członkowskimi UE jest jeszcze trudniejsza bowiem za każdym razem należy rozpatrywać indywidualne uwarunkowania dotyczące danej inwestycji (np. czy z efektów danej inwestycji będą korzystać osoby z innych krajów, odległość danej inwestycji od granicy z innym państwem członkowskim).

Powyższe warunki określa się jako test pomocy publicznej. Jeżeli którykolwiek z warunków nie jest spełniony, wówczas przekazanie środków przedsiębiorcy nie stanowi pomocy publicznej. Pierwsze trzy przesłanki są oczywiste, a ich interpretacja nie powinna być problematyczna. Kluczowe znaczenie w teście pomocy publicznej ma zatem przesłanka nr 4, która niestety jest niejasna i daje szerokie możliwości interpretacyjne, przez co różne instytucje w tej samej sprawie mogą dochodzić do różnych wniosków. Należy jednak pamiętać, że jedynym organem uprawnionym do wydawania wiążących rozstrzygnięć w zakresie pomocy publicznej jest Komisja Europejska. Z kolei Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) jest odpowiedzialny za opiniowanie projektów pomocy, notyfikowanie ich Komisji Europejskiej, reprezentowanie rządu polskiego w postępowaniu przed Komisją i sądami europejskimi oraz monitorowanie pomocy publicznej udzielanej polskim podmiotom. W kompetencjach Prezesa UOKiK leży również udzielanie odpowiedzi na pytania kierowane przez podmioty udzielające i beneficjentów pomocy co do sposobu interpretacji przepisów o pomocy publicznej.

Definicja przedsiębiorcy

Zgodnie z przywołaną wyżej definicją pomoc publiczna jest wsparciem udzielanym przedsiębiorcy. Właściwa interpretacja pojęcia „przedsiębiorca” ma zatem kluczowe znaczenie w zakwalifikowaniu otrzymanego wsparcia (bądź nie) jako pomocy publicznej. „Właściwa interpretacja” oznacza, że należy posłużyć się definicją zawartą w art. 1 załącznika nr 1 do Rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu, zgodnie z którą „za przedsiębiorstwo uważa się podmiot prowadzący działalność gospodarczą bez względu na jego formę prawną”, co oznacza, że przedsiębiorcą będzie każdy podmiot oferujący towary lub usługi na rynku (przy założeniu, że na danym rynku występuje konkurencja).

Notyfikacja pomocy publicznej

Notyfikacja jest to pisemne zgłoszenie środka pomocowego (przed jego udzieleniem) do oceny KE. Przedmiotem notyfikacji może być:

• pomoc indywidualna – czyli dotycząca określonego, z góry znanego podmiotu przyznawana na określony cel, np. pomoc na restrukturyzację LOT, pomoc na restrukturyzację stoczni,
• program pomocowy – czyli akt normatywny (np. rozporządzenie) wydawany przez państwo członkowskie, stanowiący podstawę do przyznawania pomocy na określony cel (np. pomoc może być udzielana na realizację nowych inwestycji lub tworzenie nowych miejsc pracy związanych z nową inwestycją) grupie podmiotów. Grupa ta powinna być zdefiniowana w programie pomocowym w sposób ogólny, np. pomoc może być udzielana przedsiębiorcom, w tym w szczególności mikro, małym i średnim przedsiębiorcom.

Przed dokonaniem notyfikacji projekt programu pomocowego lub pomocy indywidualnej musi uzyskać opinię Prezesa UOKiK. Dopiero po uzyskaniu pozytywnej opinii projekt jest przekazywany do Komisji Europejskiej. Komisja, na podstawie informacji zawartych we wniosku notyfikacyjnym (oraz ewentualnych dalszych informacji pozyskanych w trakcie prowadzonego postępowania od państwa członkowskiego lub w inny sposób) dokonuje oceny, czy dany środek pomocowy spełnia warunki określone w art. 107 ust. 3 TFUE. Postępowanie kończy się wydaniem przez Komisję decyzji, w której stwierdza, czy badany środek pomocowy stanowi pomoc publiczną, a jeżeli tak to, czy jest ona zgodna ze wspólnym rynkiem.

Zasady dokonywania notyfikacji i procedury z nią związane określa ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej (art. 12 – 24).

Pomoc w ramach programów opartych na wyłączeniach grupowych, tj. określona w art. 1 pkt 1 rozporządzenia 651/2014, nie wymaga notyfikacji do KE. Programy pomocowe dotyczące tych rodzajów pomocy są opiniowane przez Prezesa UOKiK, następnie fiszki zawierające informacje nt. programu pomocowego są przesyłane do KE w celu publikacji w Dzienniku Urzędowym UE.

W niniejszym artykule wykorzystano informacje dostępne na stronach internetowych www.mir.gov.pl oraz www.uokik.gov.pl.

Zobacz także:

Pomoc de minimis cz. 1

Pomoc de minimis cz. 2